ÇATALHÖYÜK 2000 ARCHIVE REPORT

GİRİŞ

Ian Hodder

Cambridge ekibi için 2000 kazı mevsimi, yapılacak iki labrotuvar calışma mevsininin ilki olmuştur. Şimdiye kadar proje, 1993 – 95 yılları arasında yaptığımız calışmaları kapsayan bir yayın cıkarmıştır (On the Surface Hodder 1996). Bu sene ise metodolojimizle ilgili yeni bir yayın basılmıştır (Towards reflective method in archaeology Hodder 2000). Kazı, 1995 – 1999 yılları arasında Kuzey ve Güney bölgelerinde – ki Güney bölgesindeki kazı 1999 senesinde 6 ay sürmüştü – gerçekleşmiştir (Şekil 1). Kuzey bölgesindeki araştırmalar, Bina 5’in açiğa çikarılması ve başarılı bir şekilde ziyaretçilere açık bir hale getirildikten sonra tamamlanmıştır. 1999 yılında ise Güney bölgesinde amaçlandığı gibi höyüğün tabanına ulaşılmıştır. Süre gelen yıllar boyunca çalışılan bu iki bölgeden oldukça yüksek sayıda buluntu ele geçmiş ve bu buluntuların analizlerini yayınlamakta uygun bir noktaya gelinmiştir. BACH, Yamaç ve Doğu alanlarındaki kazılar devam etmektedir.

Basılacak yeni yayının amacı, basit bir kazı raporunu sunmaktan öte, izlediğimiz kazı yöntemlerine giren yüksek karışım ve esnekliği de temsil etmek olacaktır. Bu yüzden, hem normal bir kazı raporu (2001/2’de yayınlanacak üç cildin birincisi) hem de veri bütünlüğünü yorumsal temalar ve sorularla kontekstten kontekste kapsayacak iki cilt daha yayınlanacaktır. Oldukça az sayıda proje verileri yüksek bir analiz noktasına getirme fırsatına sahiptir, bu yüzden ekip olarak 2001 yazında höyükte iki ay boyunca kalınacaktır. Bu süre zarfında analizler birleştirilecek ve tamamiyle yorumlanmış bir şekilde yazılacaktır. Bunu mümkün kılacak seviyeye ulaşmak için, verilerin tanımlarının ve analizlerinin tamamlanması gerekir ve bu 2000 senesinde gerçekleştirilen işin ana amacı olmuştur.

Bazı malzemeler, Türkiye’den önceki yıllarda yurtdışına çıkarılmıştı ve örneğin, bu şekilde dünyanın çeşitli bölgelerinde çalışan arkeobotanistler, yaklaşık 2000 örneği kendi laboratuvarlarında inceleyip elektronik yollarla iletişim kurma imkanına sahip olabilmişlerdir. Camridge’de Shahina Farid ve Craig Cessford, Anja Wolle ve başka ekip çalışanları kazı raporları, stratigrafi ve iki kazı alanının yorumlanması üzerinde çalışmıştır. Malzemeleri alanda veya Konya Müzesi’nde kalan ekipler, seneye yapılacak olan yüksek analize hazırlık için müzede ve laboratuvarlarda yaz ayları boyunca calışmıştır. Yapılan başka bir araştırma, höyükte kullanılan obsidyenin kaynağını aramak olmuştur. Sonuçlar, Çatalhöyük’te kullanılan obsidyenin ana kaynağının Kapadokya’da bulunan Göllü Dağ – dogu ve Nenezi Dağı olduğunu göstermiştir. 1999 kazılarına dayanan bir AMS tarihlendirme programı da işlemdedir, sonuçlari en erken tabakaların tarihlerini açığa çıkaracaktır.

Son beş yıl boyunca toplanan malzeme miktarından, bütün buluntuların uzmanlar tarafindan incelenmesi mümkün değildir. Tabi ki arkeolojinin tamamı yayınlanacaktır, ama bazı bulguların uzmanlar tarafından tüm analize girmesi için belirli birimlerin tanımlanması gerekmiştir. Birimlere (kontekstlere) öncelik tanıma işlemi, Cambridge ofisinde, 2000 kazı mevsimi başlamadan önce, dünyanın farklı yerlerinde bulunan ekip çalışanlarıyla elektronik yollarda iletişim kurarak yoğun tartışma ve bilgi alış verişiyle oluşturulmustur. Arazi öncelik birimlerine dayanan bir liste çıkartılmıştır; bunlar, kazı sırasında belirli sorulara cevap bulma amacıyla anında analiz yapılan birimlerdir (bu işlem için Hodder 2000’e bakınız). Çeşitli ekip çalışanları, bu listeden, birimlerin çevresel ve maddesel bünyesine göre kendi seçimlerini ortaya koymuşlardır ve son liste, herkesin isteklerini mümkün olduğunca içinde bulunduracak ve en yüksek alansal ve zamansal değişikliği barındıracak şekilde oluşturulmuştur.

Bütün bunlara rağmen, 2000 kazı mevsiminde bazı alanlarda kazıya devam edilmiştir. Ruth Tringham ve Mira Stevanovic tarafından yönlendirilen BACH (Çatalhöyük’teki Berkeley arkeologları) ekibi, Doğu höyüğün kuzeyinde bulunan Bina 3’ü kazmaya devam etmişlerdir. 2000 mevsiminde, binanın tabanlarını kazmaya devam ettiler ve sekilerin ve evin merkez bölgesinin altında bazı mezarlar açığa çıkardılar. Yakında bulunan Bina 1’deki gibi, kuzeybatı sekisi en çok mezara sahip olan alan olmuştur ve yine bu seki kırmızı boya ile çevrelenmiş olan sekidir. Çizimcimiz John Swogger arşiv raporunda, Bina 3’te bulunan perde duvarın yorumunu yapmakta çizimlerinin nasıl yardımcı olduğunu anlatmaktadır.

Shahina Farid’in denetimi altında, Poznan’dan gelen Polonyalı bir ekip tarafından 2001 senesinde kazısına başlanılacak olan Doğu höyüğün güney kısmında iki alan, “sıyrılmıştır”. İlk alanda, daha önce jeofizik yüzey araştırmaları yöntemiyle bulunan bir yapının sınırlarını belirlemek için çalışılmıştır. Bu alanın kazı için uygun olmadığı anlaşılınca çalışma, Tabaka I ve II binalari tanımlamak için, James Mellaart’ın 1960 yıllarında açtığı açmanın doğusa kaydırılmıştır. Aynı zamanda, Minneapolis’ten (Hemisphere Field Services) gelen bir ekip, kazı yapmadan daha fazla Neolitik ev tespit etme amacıyla, son jeofizik yüzey araştırma tekniklerini arazide kullanmışlardır.

Aynı zamanda, Kalkolitik döneme tarihlendirilen Batı höyütke yapılan kazılar Catrina Gibson, Naomi Hamilton ve Jonathan Last tarafınan yönetilmiştir. 2000 mevsimindeki amaçları, binaların doğasını tespit etmek olmuş ve sonuçlarına ulaşmışlardır. En azından bir eve ait, bazılari sıvanmış olan birçok kerpiç duvar bulmuşlardır. Doğu höyükte olduğu gibi duvarlar birbirine çok yakın inşa edilmiş ancak ev planı tamamiyle farklı gelişmiştir. Bu Batı höyük evi, birçok küçük hücresel odaya sahiptir ve Doğu höyükteki gibi geniş ana odaların varlığı tespit edilememiştir. Duvarların tekrar tekrar sıvandığına dair kalıntılar da ele geçmemiştir. Odaların dolgu toprakları, yüksek sayıda boyalı seramik parçalari içermektedir ve dolgu içine yerleştirilmiş bazı tam kaplar ele geçmiştir. Bazı parçalar üzerinde bulunan hayvan motifleri, Neolitik Çatalhöyük evlerinin duvarlarında kullanılan desenlerin daha sonra seramiğe aktarıldığını göstermiş, ve aynı zamanda Hacılar’daki benzer gelişmeyi doğrulamıştır. Belki de 2000 senesinin en önemli buluntusu bu Batı höyük binasının içinden ele geçmiştir. Dışı siyah ve kırmızı geometrik desenlerle bezenmiş beyaz sıvadan yapılmış bir tas ele geçmiştir. Buluntunun yumuşaklığı ve kırılganlığı yüzünden konservasyon ekibi tarafından yerinden kardırılmıştır.

Buluntuları işleme sisteminin yeniden organize edilmesinde Freja Evans – Swogger calışmıştır. Geçen yıllar boyunca buluntuların birikmesinden oldukça fazla sorun ortaya çıkmıştı ve bu yeniden yapılanma kazının ikinci evresi için oldukça yardımcı olacaktır (Şekil 2). Seneye yapılacak olan çalışmalarda buluntulara daha kolay erişmek için, depo odasındaki kasalar yeniden kataloglanmıştır.

Başka etkinlikler de yoğun bir şekilde devam etmiştir. Mira Stevanovic’in denetimi altında bir Neolitik Çatalhöyük evinin modern bir kerpiç rekonstriksiyonu tamamlanmıştır (Şekil 3). Evin kerpiçleri, Neolitik höyükte bulunan kerpiçlere dayanarak kalıplanmıs, tavan düz yapılmış ve tavandan dışarıya çıkışı sağlayan bir merdiven yerleştirilmiştir. Ancak turistlerin evi gezmeleri için bir de normal, taban seviyesinde bir giris aşılmıştır. Daha kolay duvarları birbirine bitişik olan ve böylelikle dış yüzeyleri korunan Çatalhöyük evlerinden farklı olarak dış duvar sıvası bu eve uygulanmıştır. Evin iç rekonstriksiyonu 2001 senesinde bitecektir ve yine aynı senede ziyaretcilere açılması planlanmıştır.

Dışa açılım etkinliklerimizde bir baska önemli gelişme, Zeynep Beykont ile calışarak Konya bölgesindeki okullarla bağlantı kurmayı geliştirmek olmuştur. Okullarla birlikte yeni bir müfredat için fikirler geliştirmekte ve okul öğretmenlerinin yerleşimi nasıl daha fazla kullanabilecekleri konusunda planlar yapmaktadır. Aynı zamanda okullardan bazılarına bilgisayar temin etmek için sposorlarımızla da çalışmaların olucağı ümit edilmektedir. Çatalhöyük’ü gelecek nesle daha kolay erişebilir bir yer haline getirmek için kuşkusuz daha çok çalışılması gerekmektedir.

Kültür Bakanı İstemihan Talay’ın ziyareti bizi onurlandırmıştır. Yerleşime karşı olan ilgisini ve bilgisini görmek bizi mutlandırmış ve proje calışanlarını cesaretlendirmiştir. Türk Tarih Vakfı tarafından yapılan uzun ziyaret, bir günlük bir seminer şeklinde gelişmiştir. Eylül ayında Çumra Tarım Festivali’nde proje, 1. Uluslararası Çatalhöyük’ten Günümüze Çumra Kongresi’nde bir stand açmış ve sunuşlar yapmıştır.

2000 senesinde sponsorlarımızın yardımıyla iki tane daha laboratuvarın inşasını tamamladık (Şekil 4). Bu iki yeni bina kazı devam ederken inşa edilmiştir. Fauna ve konservasyon laboratuvarları olarak kullanılacaklardır. 2001 senesinde, ana kazı ekibini içine alabilecek büyüklükteki seminer odası/kütüphane inşaatını bitirmeyi umuyoruz.

Teşekkürler

Proje, Ankara’daki İngiliz Arkeoloji Enstitüsü desteği altında, Kültür Bakanlığı ve Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü izniyle yürütülmektedir. Yardımları ve desteklerinden özellikle Roger Matthews ve Alpay Pasinli’ye olan borcumuzu bilmekteyiz. Bu seneki bakanlık temsilcilerimiz, yine bize cok yardımcı olan Enver Akgün ve Vahap Kaya olmuştur.

Öncelikle, proje yoneticisi olarak, projenin pürüzsüz işlemesi için durmadan calışan Becky Coombs’a teşekkür ediyoruz. Hem Londra hem de Ankara’da bulunan IAE calısanlarına ve Gina Coulthard ile Gülgün Kazan’in surekli destekleri ve yardımlarına minnettariz. Proje ve bütün takım üyeleri, genellikle teşekkür bile almadan yürüttükleri zorlu işler için, kamp manajerliğini yapan Tolga Pekperdahçı ve Hüsnü Tayanç’a içtenlikle teşekkür etmektedir. Burda Konya Valisi Ahmet Kayhan’a saygılarımızı sunar ve teşekkürü borç biliriz. Osman Siviloğlu, Konya Kültür Müdürü, Ayhan Alp, Konya Koruma Kurulu Başkanı, Konya Roleve Ofisi, Çumra Belediye Başkanı ve belediye çalışanları, Çumra Kaymakamı, Jandarma Komutanı, Aydın Kimyonşen, Koçbank müdürü ve Konya şubesinin bütün çalışanları, Konya’daki muhasebecimiz Ahmet İçyar ve çalışanlari tarafından bütün sezon boyunca projeye değeri biçilmez destek verilmiştir. Konya Arkeoloji Muzesi müdürü Erdoğan Erol, Konya Etnoğrafya Müzesi ve Konya Mevlana Müzesi çalışanarının yardım ve destekleri için de çok teşekkürler. Her türlü sıkıntımızda bize yardım eden ve ekibi eğlendirmek için elinden geleni yapan – ki bu sene Ziyaretçi Merkezi’nde bir Derviş gğsterisi gerçekleştirmiştir – Karavan’dan Asım Kaplan’a sonsuz teşekkürler. Ankara’daki İngiltere Büyükelçiliğ bize destek vermeye devam etmektedir. Proje, Prof. Levent Zoroğlu tarafından bize gönderilen Konya Selçuk Üniversitesi öğrencileri ve başka Türk üniversitelerinden gelen öğrencilerin gayretli yardımlarınından faydalanmıştır ve burda onlara da teşekkür ederiz. Proje, bekçilerimiz Mustafa Tokyagsun ve Sadettin Dural ile bütün yerli çalışanların yardımlarına cok şey borçludur.

Projenin 2000 senesi araştırma masrafları İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri Vakıf ve Araştıma Kurumları ile ortak sponsorlardan gelmiştir. İngiltere’de Sanat ve Beşeri Bilimler Araştırma Heyeti, Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü, McDonald Enstitüsü ve Isaac Newton Vakfı’nı, projeye sağladıkları tükenmeyen destekten dolayı teşekkür etmek isteriz. Amerika’da Florya Aile Vakfı ve Stanford Üniversitesinden burs elde edilmiştir. Projeye yaptığı inanilmaz cömert bağış için teşekkür ederiz. 2000 senesinin ana ortak sponsorları Koç Bank ve Boeing olmuştur. Yan sponsorlar ise Shell, Glaxo Welcome ve British Airways’dir. Uzun dönem sponsorumuz Merko, IT sponsorumuz ise Kocsistem’dir. Arup, Meptur, Çatalhöyük Dostları ve Raşit Ergener tarafından yönetilen Türk Çatalhöyük Dostları’ndan da yardım alınmıştır. Proje, özellikle bir çok konuda projeye sağladığı çeşitli desteklerden ötürü Ömer Koç’a teşekkürü borç bilir.

Türkçe Çeviri: Burcu Tung ve Adnan Baysal

Kaynakça

Hodder, I (ed) (1996) On the Surface Çatalhöyük 1993-95 [McDonald Institute for Archaeological Research / British Institute of Archaeology at Ankara Monograph No.22]

Hodder, I (ed) (2000) Towards Reflexive Method in Archaeology: The Example at Çatalhöyük [McDonald Institute for Archaeological Research / British Institute of Archaeology at Ankara Monograph No.28]

Şekil

Şekil 1: Çatalhöyük Doğu ve Batı höyükleri, kazı alanları

Şekil 2: Buluntu İşleme Formu

Şekil 3: Bir Neolitik Çatalhöyük evinin modern bir kerpiç rekonstriksiyonu

Şekil 4: Eylül 2000’de tamamlanan yeni laboratuvar kanadı

© Çatalhöyük Research Project and individual authors, 2000